Η έννοια «αποανάπτυξη» δεν σημαίνει συντήρηση και ακινησία, όπως μερικοί βιάστηκαν να εκτιμήσουν. Σημαίνει, απλώς, απόρριψη του καταναλωτικού τρόπου ζωής, άρνηση της αλόγιστης ανάπτυξης, προσπάθεια εγκαθίδρυσης ενός άλλου, πιο εξισωτικού, μοντέλου διάρθρωσης των κοινωνιών.
Εάν σκοπός της ζωής είναι η ευδαιμονία (το καλό, η ευτυχία κ.λπ.), αυτός μπορεί να επιτευχθεί με πολύ λιγότερα έξοδα. Και είναι βέβαιο ότι τα λιγότερα έξοδα δεν στερούν μια γιορταστική ζωή. Οπως σημειώνει ο Σερζ Λατούς («Αρδην», τ. 75) «μια εκούσια και καλά οργανωμένη αποανάπτυξη δεν επιβάλλει κανένα περιορισμό στη δαπάνη αισθημάτων και στην παραγωγή μιας γιορταστικής, ακόμα και διονυσιακής ζωής». Στη συνέχεια παραθέτει απόσπασμα του Ερβέ Μαρτέν: «Ενα ευτυχισμένο άτομο δεν καταναλώνει αντικαταθλιπτικά, δεν πηγαίνει σε ψυχιάτρους, δεν προσπαθεί να αυτοκτονήσει, δεν σπάει τις βιτρίνες καταστημάτων, δεν αγοράζει καθημερινά άχρηστα και δαπανηρά αντικείμενα, με λίγα λόγια δεν συμμετέχει παρά ελάχιστα στην οικονομική δραστηριότητα της κοινωνίας».
Πράγματι, εάν οι πλείστοι δρούσαμε κατ' αυτόν τον τρόπο ο καπιταλισμός θα κατέρρεε εν μιά νυκτί (χωρίς ανάπτυξη, κατανάλωση, κέρδος δεν έχει λόγο ύπαρξης, νεκρώνεται). Και όμως, σ' αυτήν την παραζάλη της ταχύτητας και του άγχους, φωσφορίζουν σχέσεις καλής γειτονίας, δημιουργική σιωπή, χρώματα, αρώματα χοϊκά, εν σπέρματι βεβαίως, παρότι θα μπορούσαν να είναι στην κουλτούρα της κάθε μέρας. Ετσι κι αλλιώς κομπορρημονούμε σχεδόν άπαντες ότι το μέτρον άριστον είναι ελληνική παράδοση, όπως και η αυτογνωσία. Αντ' αυτού έχει κυριαρχήσει η ύβρις (την οποία προσπαθούσαν από πολύ παλιά να εκδιώξουν), ιδιαίτερα στα πολιτικά κόμματα όλου του φάσματος. Το να μεταθέτεις τις ευθύνες για όλα τα δεινά του τόπου στα δυο μεγάλα κόμματα είναι ένας εύκολος τρόπος να απαλλάσσεσαι από τις δικές σου ευθύνες. Επιπροσθέτως, σημαίνει απαιδευσία.
Ελεγε ο ταπεινός Επίκτητος ότι «είναι γνώρισμα του απαίδευτου ανθρώπου να καταλογίζει ευθύνες σε άλλους για τα κακοπαθήματά του» (απαιδεύτου έργον το άλλοις εγκαλείν, εφ' οις αυτός πράσσει κακώς).
Ο ίδιος είχε προειδοποιήσει ότι έτσι και υπερβείς το μέτρο δεν υπάρχει πια κανένας φραγμός (του γαρ άπαξ υπέρ το μέτρον όρος ουθείς έστιν). Δεν είναι αδύνατη η απαλλαγή από τα περιττά μήτε υποβαθμίζει τη ζωή η μικρότερη κατανάλωση· τουναντίον απελευθερώνει άλλες δυνάμεις που βρίσκονται σε καταστολή ή έχουν καταντήσει ανενεργές από μόνες τους, δυνάμεις που δεικνύουν μια διαφορετική αντίληψη για το επίπεδο της ζωής, για τον πολιτισμό του μέλλοντος, για τον τρόπο που οι κοινωνίες οι ίδιες θα αυτοκυβερνηθούν. Φαντάζουν μακρινά όλα αυτά, πιθανώς και απραγματοποίητα, απαιτούν ίσως ριζικό επαναπροσδιορισμό της αντίληψης και της παιδείας. Ο διονυσιασμός δεν εκδηλώνεται στην πολυτέλεια, εξάλλου ο Διόνυσος λατρευόταν από τους εκτός (φτωχούς, γυναίκες κ.λπ.)
Ηπαραίτηση από το περιττό είναι τουλάχιστον ένα βήμα που σου επιτρέπει να ανασαίνεις καλύτερα, αλλά και να σκέφτεσαι σωφρονέστερα από πριν.
Επιπλέον φέρνει σε αμηχανία τα πολιτικά κόμματα, που βλέπουν να χάνουν τη διαφημιστική τους ελκυστικότητα. Γιατί, όντως, διαφημιστικά μαγαζάκια έχουν καταντήσει· διαφημίζουν ελπίδα και ισότητα, δικαιοσύνη και κουραφέξαλα.
Αλλά είναι, δυστυχώς, ο μόνος τρόπος διοργάνωσης των κοινωνιών, αν και φαίνεται προσιτή και εφικτή μια βελτιωμένη διάρθρωσή τους. Θα μπορούσαν π.χ. να έχουν από μόνες τους λύσει, εξ αρχής, ότι όλοι μπορούν να καπνίζουν χωρίς να ενοχλούν τους διπλανούς τους. Αλλά ο φόβος μπροστά στην ελευθερία είναι μια πολύ παλιά υπόθεση, πάντα εν ισχύι.
Οι απαγορεύσεις είναι για απαίδευτους, για δουλόφρονες, όμως ακόμη και στις αρχαίες κοινωνίες ήσαν απαραίτητες για την αποφυγή συγκρούσεων. Κάποια στιγμή εντούτοις παύονται, είτε με βία είτε με τη δύναμη της συνήθειας. Καιρός, ίσως, για αυτορρύθμιση της κοινωνίας και όχι πια της αγοράς.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ - ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου