Η μουσική τον Μεσαίωνα

Η εποχή του Μεσαίωνα καλύπτει περίπου μια περίοδο χιλίων χρόνων με την αρχή της να τοποθετείται περίπου το 476 μ.Χ. (πτώση της Ρώμης) και το τέλος της γύρω στο 1400 μ.Χ. όπου και δίνει την σκυτάλη στην εποχή της Αναγέννησης.

Η ίδια εποχή χωρίζεται σε 2 μεγαλύτερες περιόδους : τον πρώιμο Μεσαίωνα (π. 500-1000 μ.Χ.) και τον ύστερο Μεσαίωνα (π.1000-1400 μ.Χ.)

Πρώιμος Μεσαίωνας (π.500 - 1000 μ.Χ.)


Η ιστορική περίοδος που καλύπτει τον πρώιμο Μεσαίωνα είναι επίσης γνωστή ως Αιώνας του Σκότους  ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ως εποχή οπισθοδρόμησης.

Τα ιστορικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά αυτής της εποχής περιγράφονται από την επικράτηση του Χριστιανισμού στην ειδωλολατρία, την απόλυτη εξουσία του βασιλιά (κράτος) αλλά και την ισχυρή παρουσία της Εκκλησίας η οποία μέσω των μοναστηριών είναι αυτή που διαμορφώνει το κύριο πλαίσιο της πολιτιστικής ανάπτυξης της εποχής.

Στη μουσική, πρώτο σημαντικό σταθμό αυτής της περιόδου, αποτελεί η δημιουργία του γρηγοριανού μέλους το οποίο είναι η διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος της προσπάθειας του Πάπα Γρηγορίου του Μεγάλου (άρχει μεταξύ 590-604 μ.Χ.) να συγκεντρώσει και να οργανώσει σε μια οργανωμένη λειτουργία το κύριο σώμα της μουσικής.

Τα βασικά μουσικά χαρακτηριστικά του γρηγοριανού μέλους είναι :

• Η μονογραμμική μελωδία (μονωδικό άσμα).
• Απουσία αρμονίας και αντίστιξης στην υφή του.
• Η προσαρμογή της φωνητικής γραμμής στις καταλήξεις του λατινικού κειμένου.
• Η ελευθερία της μελωδίας από τον κανονικό τονισμό.
• Η απουσία "τονικών" αλμάτων και δυναμικών εναλλαγών.

Αρχικά οι μελωδίες αυτές (που ξεπερνούσαν τις 3000 περίπου) μεταφέρονταν από γενιά σε γενιά, ωστόσο στη συνέχεια επειδή ο αριθμός τους αυξανόταν, δημιουργήθηκαν τα νεύματα (σημεία που έδειχναν την άνοδο και την κάθοδου του τόνου) τα οποία αργότερα πήραν μορφή νοτών στο πλαίσιο της τετράγραμμης μουσικής σημειογραφίας.

Το γρηγοριανό άσμα ήταν απο τότε μέχρι και σήμερα ένα από τα βασικά στοιχεία της Θείας Λειτουργίας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. 

Ύστερος Μεσαίωνας (π.1000 - 1400 μ.Χ.)

Πρός το τέλος της Ρωμανικής περιόδου (π. 850-1150) την απλή μονογραμμική μελωδία που χαρακτήριζε το γρηγοριανό μέλος διαδέχεται (χωρίς να αντικαθιστά πλήρως) η γέννησης της πολυφωνίας (ταυτόχρονος συνδυασμός 2 ή περισσότερων μελωδικών γραμμών). Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον το γεγονός ότι η γέννηση της πολυφωνίας συμβαίνει την ίδια περίπου χρονική περίοδο όπου στη ζωγραφική αναπτύσσεται η τεχνική της προοπτικής.

Σε αντίθεση με την ελευθερία της μελωδίας απο την μετρικότητα που χαρακτηρίζει το γρηγοριανό μέλος στην πολυφωνία αναπτύσσεται η μετρική κανονικότητα προκειμένου να είναι δυνατός ο συνδυασμός των διαφορετικών φωνών μέσα σε ένα συγκεκριμένο συνδυαστικό ρυθμικό πλαίσιο και ως εκ τούτου η μουσική σημειογραφία άρχισε να συστηματοποιείται. Τούτο, μεταξύ άλλων, οδήγησε στη μετάβαση από τις ανώνυμες συνθέσεις στην "εποχή" του επώνυμου συνθέτη.