Σκιαδικά

Εκατόν πενήντα εννιά χρόνια πριν, το διήμερο 10 και 11 Μαΐου του 1859 έμεινε στην ιστορία για τα επεισόδια που σημειώθηκαν ανάμεσα σε φοιτητές και αστυνομία στην Αθήνα, γνωστά και ως «Σκιαδικά».

Όλα ξεκίνησαν από τον τότε υπουργό Εξωτερικών, Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή. Ο Ραγκαβής τόνιζε την ανάγκη στήριξης της εγχώριας παραγωγής και, ως παράδειγμα, έλεγε πως οι Έλληνες θα πρέπει να επιλέγουν να φορούν τα ντόπια ψάθινα καπέλα, τα λεγόμενα «σκιάδια», που κατασκευάζονταν στη Σίφνο και όχι τα εισαγόμενα από το εξωτερικό.
Ο γιος του ακολούθησε τη συμβουλή του πατέρα του και εκείνος και η παρέα του άρχισαν να φορούν τα σκιάδια στις βόλτες τους στο Πεδίο του Άρεως. Τα σκιάδια έγιναν γρήγορα σήμα κατατεθέν της προοδευτικής νεολαίας της Αθήνας, των «Γαριβαλδινών», που έτσι δήλωνε την αντίθεσή της στον Όθωνα. Στον αντίποδα, η καθεστωτική νεολαία («Αυστριακοί») φορούσε άσπρα ψηλά καπέλα. Η αστυνομία χαρακτήριζε όσους φορούσαν σκιάδια ως συνωμότες.

Την Κυριακή 10 Μαΐου στο Πεδίο του Άρεως μπροστά στο βασιλικό ζεύγος και ενώ έπαιζε η στρατιωτική μπάντα εμφανίζονται ομάδες νέων φορώντας τα ψάθινα καπέλα από τη Σίφνο. Εισαγωγείς καπέλων θέλοντας να διακωμωδήσουν τους νεαρούς έστειλαν υπαλλήλους τους να εμφανιστούν με κουρελιασμένα σκιάδια με γαλανόλευκες κορδέλες. Πολύ γρήγορα δημιουργήθηκε ένταση μεταξύ των δύο ομάδων και αμέσως «...ο διευθυντής της αστυνομίας διέταξεν τους κλητήρας του να επιτεθούν κατά των μαθητών, εξ ών τινάς συνέλαβον δια να τους φυλακίσωσι» όπως γράφει η εφημερίδα «Αυγή» μία ημέρα μετά.
Η ένταση μεταφέρεται στα Εξάρχεια. Όπως γράφει ο Άλκης Ρήγος στην Αυγή το 2007, «οι ξυλοδαρμένοι πολιορκούν το αστυνομικό τμήμα της Νεάπολης και απαιτούν την αποφυλάκιση των τριών συναδέλφων τους που έχουν συλληφθεί χτυπιούνται και πάλι άγρια, υποχωρούν προς το κέντρο της πόλης ανασυγκροτούνται στο θρυλικό καφενείο «Η Ωραία Ελλάς» στη διασταύρωση Ερμού και Αιόλου, από όπου «ανήλθον την οδό Ερμού ...εις διαδήλωσιν κατά των ανακτόρων, επιζητούντες την απόλυσιν των συλληφθέντων και την παύσιν του διευθυντού της αστυνομίας Δημητριάδου».

Οι διαδηλώσεις συνεχίζονται και την επόμενη ημέρα. Μαθητές, φοιτητές και πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκαν στα Προπύλαια και με πορεία έφτασαν στο υπουργείο εσωτερικών ζητώντας από τον τότε υπουργό Κωνσταντίνο Προβελέγγιο πάλι την παύση του αστυνομικού διευθυντή Αθηνών Δημητριάδη και την απελευθέρωση των συλληφθέντων. Μην έχοντας μία θετική απάντηση από τον Προβελέγγιο, παρά μόνο μια δέσμευση ότι θα εξετάσει το αίτημά τους, οι διαδηλωτές ζήτησαν ακρόαση από τον Όθωνα. Όταν κι εκείνος αρνήθηκε η κατάσταση ήταν ήδη τεταμένη. Στη διαδήλωση συμμετέχουν πια «όλαι αι τάξεις της κοινωνίας από του γερουσιαστού, κτηματίου και μεγαλεμπόρου μέχρι του τελευταίου χειρώνακτος» σύμφωνα με τον αντιπολιτευόμενο Τύπο.

Όπως αναφέρει ο Α. Ρήγος, η σύγκρουση γενικεύεται μέχρι αργά την νύκτα οπότε και οι διαδηλωτές - μεταξύ των 4 και 10 χιλιάδων - μετά από παρέμβαση του Κωνσταντίνου Κανάρη υποχωρούν στο χώρο των Προπυλαίων Ακολουθεί η πρώτη κατάληψη του Πανεπιστημιακού κτιρίου. Λίγο αργότερα ο στρατός και η χωροφυλακή εισβάλουν πυροβολώντας στο Πανεπιστήμιο. «Ακολουθούν συγκρούσεις σώμα με σώμα που αφήνουν βαριά τραυματισμένους δύο φοιτητές και καταλήγουν σε κατάληψη τμήματος του Πανεπιστημίου από τις δυνάμεις ...της τάξης», αναφέρει ο Α. Ρήγος.

Τα παραπάνω προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις. Ο γερουσιαστής Δημήτριος Χρηστίδης χαρακτηρίζει την έφοδο του στρατού στο Πανεπιστήμιο ως πράξη «κατά του ασύλου των επιστημών» καθώς το Πανεπιστήμιο είναι «ναός του πνεύματος» και πρέπει να απολαμβάνει το προνόμιο του απαραβίαστου για τους πάντες. Ήταν μία από τις πρώτες αναφορές στη χώρα μας για το πανεπιστημιακό άσυλο.Η αγορά κλείνει, κόσμος συγκεντρώνεται στο Πανεπιστήμιο ως ένδειξη συμπαράστασης ενώ η αστυνομία προχωρά σε συλλήψεις. Το υπουργικό συμβούλιο συνεδριάζει υπό την προεδρία του πρωθυπουργού Αθανάσιου Μιαούλη και σε μια προσπάθεια να εκτονώσει την κατάσταση απομακρύνει από τη θέση του τον αστυνομικό διευθυντή και απελευθερώνει τους τρεις συλληφθέντες του Πεδίου του Άρεως. Την ίδια στιγμή ωστόσο, η κυβέρνηση παραπέμπει 38 άτομα κάθε κατηγορίας σε δίκη ως πρωταίτιους των ... «στασιαστικών ενεργειών», όπως τονίζει ο Α. Ρήγος. Ο Υπουργός Παιδείας Χ. Χριστόπουλος αποφασίζει να κλείσει το Πανεπιστήμιο και να εγκατασταθεί στο εσωτερικό του στρατιωτική φρουρά. Το απόσπασμα παρέμεινε στο χώρο του Πανεπιστημίου μέχρι τις 16 Μαΐου.

Τα «Σκιαδικά» αποτέλεσαν την πρώτη δυναμική εκδήλωση του φοιτητικού κόσμου κατά των μεθόδων του καθεστώτος. Ένα ευρύτερο κίνημα νεολαίας εμφανίζεται δυναμικά στην πολιτική σκηνή στο οποίο -όπως παρατηρεί ο Α. Δημαράς- εμφανίζονται όλα εκείνα τα στοιχεία που θασυναντάμε από δω και πέρα σε κάθε φοιτητική εξέγερση,μέχρι τις μέρες
μας.